Stawy

Karpiowe zagłębie

Początki gospodarki stawowej na tym terenie powszechnie wiąże się z działalnością zakonu cystersów i datuje na wiek XIII. Ślady zakonnej przeszłości widać na stawach do dziś - urządzenia do spiętrzania wody powszechnie zwane są mnichami. Ciekawostką są mnichy na stawach krośnickich, które w wielu przypadkach trwają w niezmienionej postaci od czasów przedwojennych: wyryte na nich daty pochodzą z lat 20-stych i 30-stych ubiegłego wieku.

Pierwsze stawy tworzono w najprostszy możliwy sposób, przegradzając groblami strumienie i wykorzystując do tego celu np. wyrobiska po rudzie darniowej. Niestety - nie sposób dziś jednoznacznie wskazać, który z istniejących zbiorników ma najdłuższą historię, trudno jest też określić pierwotny kształt czy wielkość starych stawów. Powodem takiego stanu rzeczy jest kompletny brak źródeł pisanych, odnoszących się do początków hodowli ryb na ziemiach nadbaryckich, oraz fakt, że stawy ulegały w swej historii niezwykle częstym i dynamicznym przeobrażeniom: wiele zbiorników było np. osuszanych, a na ich miejscu pojawiały się pola uprawne, by w późniejszym okresie ponownie zniknąć pod wodą.

Zbiorniki były też często dzielone na mniejsze - dziś prawdziwie wielkie stawy należą do rzadkości, ale był czas, że w okolicach Milicza i Żmigrodu trafiały się prawdziwe molochy. Taką epoką stawowej gigantomanii był zwłaszcza wiek XVII. Niewątpliwym rekordzistą był staw, a właściwie ogroblowany zalew na rzece Prądni, który w początkach XVII wieku rozciągał się od wsi Grabownica po Henrykowice i liczył ok. 1000 hektarów! Kilkadziesiąt lat później tego giganta przedzielono na dwa mniejsze akweny: Grabownicę Górną i Dolną. Mniejsze nie znaczy w tym wypadku wcale małe - pierwszy liczył ok. 500 ha, drugi - ok. 450 ha. Grabownica Górna istniała do wieku XIX, kiedy to staw osuszono, zakładając na jego terenie folwark Młodzianów  - ślady dawnego stawu są jednak do dziś zauważalne wśród okolicznych pól. Inny gigant, staw Radziądzki, liczył w XVII w. ponad 720 hektarów powierzchni, czyli przeszło dwuipółkrotnie więcej niż ma obecnie, i niemal 14 km linii brzegowej. Obecnie największe stawy to staw Stary w kompleksie Radziądz - 300 ha, Mewi Duży w kompleksie Ruda Sułowska - 284 ha i Grabownica w kompleksie Stawno - 283 ha.

Najdynamiczniejszy okres rozwoju stawów rozpoczął się u progu wieku XVI, i wiąże się z panowaniem rodu Kurzbachów, a trwał aż po wiek XIX. W szczytowym okresie, w drugiej połowie XVIII w., powierzchnia stawów była niemal dwukrotnie większa niż obecnie, i przekroczyła 13 tys. hektarów - w ciągu niespełna półwiecza (1739-1783) przybyło wówczas blisko 3,5 tys. hektarów stawów! Ten gwałtowny przyrost zaowocował deficytem wody, który w wieku XIX doprowadził do odwrotnej tendencji - stawy zaczęto likwidować, na ich miejscu zakładając pola uprawne (wówczas to przestał istnieć największy ze stawów - Grabownica Górna). Upadek hodowli pod koniec stulecia był tak znaczny, że region, który dawniej zaopatrywał w karpia sporą część Polski i Niemiec, nie był w stanie zaspokoić nawet własnych potrzeb w tym względzie!

Obecnie blisko 200 zbiorników, znajdujących się w dolnośląskiej części Doliny Baryczy, a liczących w sumie ok. 6000 hektarów, znajduje się w zarządzie Państwowego Zakładu Budżetowego "Stawy Milickie". W części wielkopolskiej znajdują się natomiast dwa mniejsze gospodarstwa - Gospodarstwo Rybackie Przygodzice (ok. 619 hektarów) i Gospodarstwo Rybackie Możdżanów (ok. 310 hektarów). W Dolinie znajduje się również wiele mniejszych prywatnych stawów, których łączną powierzchnie szacuje się na ok. 500 ha.

Podczas wędrówek po stawach należy pamiętać, że część z nich znajduje się na terenie rezerwatu "Stawy Milickie" i obowiązuje tam zakaz wstępu na stawy i groble, z którego wyłączone są jedynie drogi publiczne i trasy turystyczne.