Informacja prasowa z konferencji w Dolinie Baryczy - czII

Przyroda 
Dolina Baryczy to jedno z najcenniejszych przyrodniczo miejsc w naszym kraju. Objęta różnymi formami ochrony przyrody (Park Krajobrazowy „Dolina Baryczy”, obszary sieci Natura 2000, rezerwat przyrody „Stawy Milickie”) stanowi przede wszystkim niezwykle ważną ostoję dla ptaków. Wiele rzadkich gatunków zakłada tu gniazda; dla innych nadbarycka mozaika wód, lasów, pól i łąk jest bardzo ważnym przystankiem na drodze z lęgowisk na zimowiska. Obok ptaków, będących największym bogactwem krainy, żyją tu liczne gatunki cennych i rzadkich roślin, owadów, płazów czy ssaków.

Turystyka
Ta niezwykła kraina staje się coraz bardziej popularnym celem wycieczek. Ptasi raj przyciąga ornitologów i birdwatcherów; bogactwo świata roślin i zwierząt czyni Dolinę atrakcyjnym celem wyprawy każdego turysty-przyrodnika. Coraz częściej leśne drogi przemierzają miłośnicy „dwóch kółek”, a Baryczą podróżują amatorzy kajakowych spływów. Wreszcie spotkamy tu uciekinierów z hałaśliwej miejskiej dżungli, szukających ciszy i spokoju.
W ostatnich latach obserwować można szczególnie intensywny rozwój birdwatchingu – czyli hobbystycznego obserwowania ptaków. Moda na takie spędzanie wolnego czasu przyszła do Polski z krajów anglosaskich. Birdwatcherzy często odbywają długie wyprawy aby zobaczyć gatunek ptaka, którego dotąd nie obserwowali. Awifauna Doliny Baryczy z racji swojego bogactwa i różnorodności przyciąga miłośników ptaków nie tylko z różnych regionów Polski, ale również z innych europejskich krajów.

W przyjaźni z przyrodą
Rosnąca popularność Doliny Baryczy jest wielką szansą na rozwój regionu. Ale jest też i druga strona medalu. Zbyt intensywny ruch turystyczny niesie ze sobą zagrożenia dla przyrody. Odwiedzający rezerwat często nieświadomie przyczyniają się do strat w lęgach ptaków lub niepokoją je na żerowiskach. Dlatego absolutnie konieczne stało się odpowiednie skierowanie presji turystycznej – aby zminimalizować i ograniczyć potencjalne szkody.

Służy temu projekt „Turystyka przyjazna przyrodzie w Dolinie Baryczy”. Jest on realizowany przez Fundację EkoRozwoju w ramach Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko, Priorytet V – Budowa lub modernizacja małej infrastruktury turystycznej służącej zabezpieczeniu obszarów chronionych przed nadmierną i niekontrolowaną presją turystów”.
Projekt jest współfinansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego oraz Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej.

Szczegółowym celem projektu jest ograniczenie istniejącej i przewidywanej presji ruchu turystycznego dla potrzeb ochrony gatunków ptaków na obszarze ostoi Natura 2000 „Dolina Baryczy”, obejmującej jednocześnie rezerwat ornitologiczny „Stawy Milickie”. Aby to osiągnąć, rozbudowywana jest infrastruktura umożliwiająca zwiedzanie regionu w sposób bezpieczny i przyjazny dla miejscowej przyrody, ze szczególnym naciskiem na jej najcenniejszy element, jakim jest nadbarycki świat ptaków. Składają się na nią specjalne miejsca do obserwacji awifauny (wieża i czatownie), wiaty edukacyjne, sieć opisanych i oznakowanych w terenie ścieżek przyrodniczych oraz kierujące ruchem turystów kierunkowskazy.

W ramach projektu „Turystyka przyjazna przyrodzie w Dolinie Baryczy” Fundacja EkoRozwoju podjęła szereg działań, których efektem jest ukierunkowanie ruchu turystycznego w taki sposób, aby zminimalizować jego negatywny wpływ na przyrodę Doliny Baryczy, ze szczególnym uwzględnieniem potrzeb ochrony ptaków tu zamieszkujących (jako najcenniejszej części baryczańskiej przyrody).

Działania te generalnie można podzielić na dwie części:

• budowa infrastruktury ułatwiającej obcowanie z przyrodą Doliny Baryczy (renowacja ścieżek przyrodniczych, budowa czatowni do obserwacji ptaków);
• budowa infrastruktury edukacyjnej i informacyjnej (wiaty edukacyjne, tablice edukacyjne na ścieżkach, drogowskazy wskazujące ciekawe miejsca, ale też tablice informujące o zakazach na terenach chronionych i o właściwych sposobach zachowywania się wśród przyrody).

Wiaty edukacyjne
W ramach projektu powstały dwa punkty edukacji ekologicznej. Znajdują się one przy wyłuszczarni szyszek w Wałkowej oraz w odrestaurowanej stodole w Rudzie Milickiej. Oba punkty zostały wyposażone w sposób umożliwiający prowadzenie zajęć z edukacji ekologicznej. Zarówno wiata w Wałkowej, jak i w Rudzie Milickiej, położone są przy ścieżkach przyrodniczych, co umożliwia edukację w bezpośrednim kontakcie ze środowiskiem naturalnym. Dodatkową wartością wiat jest ich konstrukcja, nawiązująca do tradycyjnego budownictwa na obszarze Doliny Baryczy, a dokładniej do różnych odmian konstrukcji szkieletowej (inaczej ryglowej). Wiata w Wałkowej posiada ściany z tzw. muru pruskiego, gdzie między drewnianymi belkami szkieletu znajduje się wypełnienie z cegły. Wiatę w Rudzie Milickiej wybudowano natomiast  w konstrukcji szachulcowej, w której wypełnienie ścian tworzy glinobitka, czyli glina wymieszana z różnymi dodatkami, takimi jak trociny, wióry lub też plecionka z łozy lub trzciny.
Formowanie wiedzy, a także rozwijanie wrażliwości oraz chęci działania na rzecz ochrony środowiska stają się bardzo istotne w czasach coraz większej presji człowieka na przyrodę. Powstanie punktów edukacji ekologicznej, umożliwiających kształtowanie prośrodowiskowych postaw wśród najmłodszych, jest zatem równie istotne, co budowa technicznej infrastruktury kanalizującej ruch turystyczny na terenach przyrodniczo cennych.

Ścieżki przyrodnicze
Renowacja ścieżek edukacyjnych, w tym zainstalowanie na nich nowych elementów infrastruktury turystycznej, ma duże znaczenie dla ukierunkowania ruchu turystycznego w sposób jak najmniej ingerujący w lokalną przyrodę. Odnowiona ścieżka, wyposażona w czytelne oznakowanie, tabliczki kierujące ruchem, miejsca wypoczynku oraz tablice edukacyjne, znacznie podnosi atrakcyjność danego miejsca dla turystów, co będzie miało wpływ na częstsze korzystanie ze ścieżki kosztem odwiedzania miejsc szczególnie cennych przyrodniczo, bardziej wrażliwych na negatywny wpływ zwiedzających.
Obecnie w ramach projektu odnawiane są dwie ścieżki. Mają one odmienny charakter – ze względu na wrażliwość ekosystemów, co ma ścisły związek z przynależnością do różnych stref użytkowania turystycznego, wyznaczanych w ramach „Projektu strefowania turystyki w Parku Krajobrazowym Dolina Baryczy”.

1. 1. Ścieżka Karłów – Wałkowa – Karłów
   Trasa ścieżki prowadzi przez ekosystemy leśne, w tym również skrajem jednego z cenniejszych w Dolinie Baryczy kompleksu grądów (tzw. Grądy Wałkowskie). Choć Dolina Baryczy kojarzona jest głównie z ekosystemami wodnymi, lasy zajmują tu znaczny procent powierzchni (o około 1/3 większy niż średnia dla Polski).
   Na jej trasie znajduje się miejscowość Wałkowa o dobrze zachowanej tradycyjnej architekturze wiejskiej. W Wałkowej pobliżu zabytkowej wyłuszczarni szyszek powstał sad z tradycyjnymi (i coraz rzadszymi) odmianami jabłoni i gruszy.
   Według „Projektu strefowania turystyki…” ścieżka znajduje się w obrębie strefy 2B, czyli na obszarze z możliwością rozbudowy bazy turystycznej.
    
2. Ścieżka Ruda Milicka – Nowy Zamek
   Motywem przewodnim ścieżki są ekosystemy wodne. Jej trasa prowadzi przez największy i najcenniejszy w Dolinie Baryczy kompleks stawów Stawno, wchodzący niemal w całości w skład rezerwatu „Stawy Milickie”. Występują tu liczne gatunki rzadkich ptaków, z których do najcenniejszych należą podgorzałka, łabędź krzykliwy, bąk, bączek, zielonka czy wąsatka. Kompleks Stawno jest również ważną ostoją dla ptaków migrujących, takich jak gęś zbożowa i gęś białoczelna, gromadzące się w dużych stadach na stawie Słonecznym Górnym (którego wschodnim brzegiem biegnie ścieżka). Żyją tu również rzadkie gatunki ssaków ziemnowodnych – wydra i bóbr. Groble stawowe porośnięte są starymi dębami, stanowiącymi siedlisko życia dwóch chronionych i zagrożonych gatunków chrząszczy – kozioroga dębosza i pachnicy dębowej.
   Ścieżka znajduje się w obrębie strefy 1, tj. ekstensywnego użytkowania, gdzie najbardziej pożądanymi formami turystyki są turystyka poznawcza, przyrodnicza i aktywna.

Kierunkowskazy kierujące ruchem
W ramach projektu postawiono 70  kierunkowskazów kierujących ruchem. Ich zadaniem jest kierowanie ruchem turystycznym, informowanie o miejscach, do których warto się udać (czatownie do obserwacji ptaków, punkty widokowe, centra edukacyjne itp.), ale także o zakazach (np. zakaz wstępu) i zasadach właściwego zachowania.

Infrastruktura do obserwacji ptaków
Obserwowanie ptaków w ich naturalnym środowisku („birdwatching”) staje się w Polsce coraz bardziej popularne, a grono obserwatorów – amatorów wciąż się powiększa. Budowa czatowni obserwacyjnych z jednej strony zaspokaja potrzeby miłośników obserwacji, z drugiej zaś – dzięki zastosowanemu sposobowi konstrukcji – znacząco zmniejsza problem niepokojenia ptaków w ich środowisku naturalnym.
W ramach projektu powstały trzy takie obiekty:

1. Wieża obserwacyjna przy stawie Starym (kompleks Radziądz)
   Staw Stary to największy i jeden z najcenniejszych stawów w Dolinie Baryczy. Należy do kompleksu Radziądz i znajduje się w obrębie rezerwatu przyrody „Stawy Milickie”. Staw stanowi miejsce lęgów cennych gatunków ptaków, w tym podgorzałki, zielonki, żurawia, bąka, bączka, dziwonii, wąsatki. W okresie przelotów gromadzą się na nim liczne stada wielu gatunków ptaków migrujących, w tym gęsi, czapli białych, wielu gatunków ptaków siewkowych i kaczek, a także bielików. Ze względu na dużą powierzchnię liczebności tu notowane należą do rekordowych w Dolinie Baryczy. Wśród nich obserwowano tu również gatunki rzadko zalatujące do Polski, które stanowią dużą atrakcję dla birdwatcherów (np. szablodziób, mewa trójpalczasta, bernikla rdzawoszyja, kazarka rdzawa).
2. Czatownia przy stawie Gadzinowym Dużym (kompleks Stawno)
   Staw Gadzinowy Duży, mimo położenia poza rezerwatem „Stawy Milickie”, stanowi cenną ostoję lęgową i żerowisko dla ptaków migrujących. Gniazda zakładają tu między innymi bąk, bączek, podgorzałka, perkoz rdzawoszyi i żuraw. Na jego zadrzewionych obrzeżach licznie występuje remiz, budujący charakterystyczne wiszące gniazda. W okresie przelotów na stawie zatrzymują się duże stada dzikich gęsi.
3. Ściana obserwacyjna przy stawie Rudym
   Staw Rudy, odtworzony w końcu XX wieku na miejscu istniejącego dawniej zbiornika, ze względu na obecność piaszczystych wysp jest bardzo ważnym miejscem lęgowym dla niektórych gatunków ptaków. Na wyspach swoje kolonie lęgowe zakładają trzy gatunki mew: śmieszka, mewa czarnogłowa i mewa białogłowa (dla dwóch ostatnich to jedyne miejsce lęgów w Dolinie Baryczy), a także coraz rzadsza rybitwa rzeczna. W stromych brzegach wysp swoje kolonie lęgowe mają jaskółki brzegówki, zakładające gniazda w wykopanych norkach. Staw Rudy stanowi też ważne miejsce odpoczynku i żerowania dla ptaków migrujących. Zatrzymują się tu duże stada gęsi, kaczek, traczy nurogęsi czy perkozów. Na wyspach często zobaczyć można odpoczywające bieliki.

Dolina Baryczy w liczbach
obszar (w przybliżeniu) 950 km² (lasy 48%, tereny rolnicze 46%, wody powierzchniowe 6% - głównie stawy)
Barycz – 133 km długości, średni spadek – 0,035% (jeden z najniższych w Polsce), powierzchnia dorzecza – 5534,5 km² (w tym ok 2000 km² powyżej Żmigrodu – czyli w części opisywanej w przewodniku)
największy dawny staw – obejmujący obszar obecnego stawu Grabownica (i tereny na wschód od niego) – prawdopodobnie ok 1000 ha w XVI wieku
największy współczesny staw – Stary (kompleks Radziądz) – 300 ha (drugi co do wielkości istniejący staw rybny w Polsce)
największy kompleks – Stawno – 1737 ha
rezerwat przyrody „Stawy Milickie” – utworzony w 1963 roku, powierzchnia – 5324,31 ha (największy rezerwat ornitologiczny w Polsce, drugi co do wielkości wśród wszystkich rezerwatów)
Park Krajobrazowy „Dolina Baryczy” – utworzony w 1996 roku, powierzchnia 87040 ha (największy park krajobrazowy w Polsce)
w całej Dolnie Baryczy stwierdzono 301 gatunków ptaków (w czasach historycznych), z tej liczby gniazduje regularnie (lub gniazdowało w ostatnich latach) 166 gatunków
na obszarze PK „Dolina Baryczy” – 42 gatunki roślin chronionych (w tym 28 objętych ochroną ścisłą), 34 gatunki ryb, 13 gatunków płazów, 5 gatunków gadów, 56 gatunków ssaków (w tym 29 chronionych); 23 gatunki spośród występujących tu kręgowców wymieniona jest w Polskiej Czerwonek Księdze Zwierząt
sieć Natura 2000:
- łącznie w zlewni Baryczy 12 ostoi sieci Natura 2000 (3 Obszary Specjalnej Ochrony Ptaków i 9 Specjalnych Obszarów Ochrony Siedlisk);
- Obszar Specjalnej Ochrony Ptaków „Dolina Baryczy” PLB020001 – powierzchnia 55516,8 ha; jest ważną ostoją dla 18 gatunków ptaków wymienionych w Załączniku I Dyrektywy Ptasiej UE;
- Specjalny Obszar Ochrony Siedlisk „Ostoja nad Baryczą” PLH020041 – powierzchnia 82026,4 ha; na jego terenie stwierdzono 14 siedlisk wymienionych w Załączniku I Dyrektywy Siedliskowej UE; jest ważną ostoją 15 gatunków zwierząt (z wyjątkiem ptaków) wymienionych w Załączniku II Dyrektywy Siedliskowej;
- Specjalny Obszar Ochrony Siedlisk „Chłodnia w Cieszkowie” PLH020001 – największe nizinne zimowisko nietoperzy na Dolnym Śląsku, a także największe zimowisko (wliczając zimowiska sudeckie) dla mopka (gatunek z II Załącznika Dyrektywy Siedliskowej) – populacja zimująca liczy ok 200 osobników
IBA „Dolina Baryczy” (IBA – Important Bird Area – ostoja ptaków o znaczeniu międzynarodowym) – obszar pokrywa się z OSO „Dolina Baryczy”:
- kryteria dla wyznaczenia IBA spełnione dla 16 gatunków ptaków oraz ogólnie dla ptaków wodno-błotnych
- odnotowane koncentracje 53-68 tys. osobników ptaków wodno-błotnych (liczebność 20 tys. spełnia kryteria wyznaczenia IBA)
- kluczowa ostoja dla 2 gatunków zagrożonych globalnie – podgorzałka i kania ruda
- dla 3 innych gatunków obszar Doliny skupia co najmniej 1% populacji światowej (gęś zbożowa, czapla biała, żuraw)
- przykładowe liczebności kluczowych gatunków ptaków lęgowych: podgorzałka – 30-39 par lęgowych, bąk – do 53 samców terytorialnych, kania ruda – 10-15 par lęgowych, błotniak stawowy – do 92 par lęgowych
- przykładowe liczebności kluczowych gatunków ptaków migrujących: gęś zbożowa – regularnie notowane liczebności do 28 tys. osobników (raz obserwowana koncentracja > 30 tys. os. na jednym stawie); czapla biała – do 1500 osobników, bielik – do 140 osobników (w tym największa koncentracja na 1 stawie – 116 osobników), żuraw – do 8000 osobników