Dzieje starsze

Na styku dzielnic

Z najstarszych źródeł pisanych, dotyczących tego terenu, a pochodzących z początku XII wieku, dowiadujemy się, że dziesięciny z lewego brzegu Baryczy były odprowadzane do kurii wrocławskiej, a z prawego do gnieźnieńskiej. Uwarunkowania osadnicze i zawiłości polityczne sprawiły, że sama granica, przez wiele wieków będąca granicą państwową, nigdy nie biegła rzeką.

Wykopaliska archeologiczne stwierdzają, że dolina była we wczesnym średniowieczu ośrodkiem osadniczym nieznanego plemienia, określanego w literaturze jako śląsko - wielkopolskie. Jest jednak prawdopodobne, że mogło to być plemię Trzebowian, znane z pochodzącego z XI wieku tzw. dokumentu praskiego. Dokument ten określał zasięg czeskiego władztwa, które obejmowało Śląsk i wraz z nim dolinę Baryczy, zanim nastały czasy piastowskie i panowanie polskie.

W przewężeniach doliny, czyli tam gdzie było ją najłatwiej przekroczyć, powstały najważniejsze grody kasztelańskie. W części środkowej doliny był to Milicz, a nad dolną Baryczą - Sądowel. Dużego znaczenia nabrał wkrótce leżący w połowie drogi między nimi, przy szlaku z Wrocławia do Poznania, gród w Żmigrodzie, przy którym lokowano w połowie XIII wieku pierwszy w dolinie Baryczy ośrodek miejski.

Wraz z narastającym rozdrobnieniem feudalnym Śląska, w XIII i XIV wieku, dolina Baryczy znalazła się w granicach księstwa głogowskiego, a następnie (bez miasta Góra), w granicach księstwa oleśnickiego. Ci i inni książęta śląscy, wraz z początkiem XIV wieku, uznali lenną zwierzchność króla czeskiego. Ostatecznie jednak górna część doliny odłączyła się od Śląska i znalazła się pod bezpośrednim panowaniem korony Polskiej, gdy pod koniec XIV wieku Władysław Jagiełło zdobył zbrojnie ziemie należące do Władysława Opolczyka, pozostającego z nim w otwartym konflikcie. Jednak jeszcze aż po początek XIX stulecia tereny leżące na południe od górnej Baryczy w Wielkopolsce były pod kościelnym zwierzchnictwem biskupa wrocławskiego.

Pod koniec XV wieku, wraz z wymarciem linii Piastów oleśnickich, nastąpiło dalsze rozdrobnienie księstwa i władztwa feudalnego w dolinie Baryczy. Najpierw wydzielono z niego wolne państwo stanowe w Sycowie, następnie w Żmigrodzie i Miliczu. Wąsosz znalazł się w granicach nowo wydzielonego księstwa wołowskiego, którym aż po 1675 rok władali ostatni śląscy Piastowie. Jeszcze w XVI wieku państwo milickie i żmigrodzkie znalazło się w posiadaniu rodu Kurzbachów, posiadającego również znaczne dobra w Wielkopolsce, w okolicy Gniezna. Intensywne inwestycje w budowę stawów rybnych, melioracje, zakładanie nowych wsi w niezamieszkałych dotąd wnętrzach kotlin baryckich, przy jednoczesnym zbyt wystawnym trybie życia, doprowadziły jednak ten ród do bankructwa. Ostatni jego przedstawiciel zmarł w początkach XVII wieku, w przytułku. W XVII i XVIII wieku wydzielono dalsze, mniejsze, wolne państwa stanowe w Sułowie, Cieszkowie, Nowym Zamku i Goszczu. Na tle postępującego rozdrobnienia feudalnego dość dużego znacznego znaczenia nabrały miejscowe rody magnackie, w których prywatnym posiadaniu znajdowała się, aż po II wojnę światową, większość ziem. Do najważniejszych należeli: Hatzfeldtowie (Żmigród), Maltzanowie (Milicz), Reichenbachowie (Goszcz) czy też Hochbergowie (Nowy Zamek - Wierzchowice).

Wiek XVI przyniósł na Śląsku panowanie austriackich Habsburgów, po przejęciu przez nich korony czeskiej i wprowadzeniu reformacji. Po latach pokoju nastała, wraz z wiekiem XVII, wyniszczająca wojna 30-letnia. Wprowadzenie zasad kontrreformacji spowodowało, że przeważający ilościowo nad katolikami miejscowi ewangelicy dopiero po 1707 uzyskali prawo budowy własnej świątyni. Był to Kościół Łaski w Miliczu. Tym bardziej ochoczo miejscowe rody poparły sprzyjającego ewangelikom króla pruskiego, który zajął Śląsk w 1740 roku. Pięćdziesiąt trzy lata później, w wyniku II rozbioru Polski, wielkopolska część doliny również znalazła się w państwie pruskim. Władze pruskie zniosły dawne księstwa i wprowadziły jednolity podział na powiaty tworząc je m.in. w Górze, Miliczu, Żmigrodzie oraz Odolanowie. Na uwagę zasługuje fakt, że mimo wielowiekowej kolonizacji niemieckiej i odcięcia granicą od ziem polskich, znaczna część ludności śląskiej z doliny Baryczy zachowała język polski aż po XVIII wiek , natomiast w niektórych wioskach używany był aż do początku XX wieku. To zadecydowało, że część śląskiego powiatu sycowskiego (obecna gmina Sośnie) w 1920 roku przyłączona została do odrodzonego państwa polskiego, do którego weszła już w 1919 wielkopolska część doliny.

W latach II wojny światowej hitlerowcy w rejon doliny Baryczy sprowadzali Polaków z Wielkopolski do pracy przymusowej. Wykorzystywano również jeńców i więźniów miejscowych filii obozu koncentracyjnego Gross - Rosen do budowy w lasach wzdłuż Baryczy ziemnych umocnień obronnych linii Barthold. Jednakże w styczniu 1945 ziemie doliny Baryczy zostały zajęte praktycznie bez większych walk. Większość niemieckich mieszkańców uciekła jeszcze przed nadejściem frontu. Pozostała część została wysiedlona. Ich miejsce zajęli polscy osadnicy wywodzący się przeważnie z Wielkopolski, bądź wysiedleni z dawnych kresów II Rzeczypospolitej.

tekst: Włodzimierz Ranoszek