Staw Rudy - ścianka obserwacyjna

Staw Rudy, jeden z większych zbiorników w zachodniej części Doliny Baryczy, istniał już w XVII wieku. W tych czasach jego powierzchnia liczyła aż 360 hektarów. W XIX wieku staw (jak wówczas wiele innych) został zamieniony na pole uprawne. Współczesny akwen odtworzono w latach 80-tych ubiegłego wieku, na powierzchni 153 ha. Obecnie jest to największy staw w rejonie Rudy Żmigrodzkiej.

Na zachodnim brzegu stawu stoi czatownia do obserwacji ptaków w formie ścianki obserwacyjnej ze szczelinami na różnych wysokościach. Powstała ona w ramach projektu "Turystyka przyjazna przyrodzie w Dolinie Baryczy". Obiekt umożliwia obserwację głównie północnej części stawu, w tym wyspy z kolonią mew i rybitw.

Dobrym miejscem obserwacyjnym jest również rampa zachodniej grobli stawu - w miejscu, gdzie do brzegu stawu dochodzi droga z centrum Rudy Żmigrodzkiej (obok boiska sportowego). Przy wieży kończy się ścieżka przyrodnicza "Trzy stawy", łącząca staw Stary z kompleksem Niezgoda.

Turystycznym unikatem na skalę Polski jest szlak rudo-barycki, czyli jedyna w naszym kraju „żywa ścieżka przyrodnicza”biegnąca m.in. brzegiem stawu, wokół wsi Ruda Żmigrodzka. Zamiast tablic na szlaku stoją mieszkańcy wsi – miłośnicy historii i przyrody, przewodnicy po ścieżce. Przewodników na ścieżkę ogranizuje lokalne stowarzyszenie „Źródło Natury” (kontakt: Krystyna Halat, tel. 694 374 453), do którego należy wcześniej zgłosić chęć skorzystania ze ścieżki.

Dojście do ścianki: od drogi asfaltowej w środkowej części Rudy Żmigrodzkiej koło boiska sportowego drogą gruntową 250 m na wschód na brzeg stawu (z rampy na grobli widok na południową część stawu); następnie groblą na południe 200 m do czatowni

Przyroda: Staw Rudy ma odmienny charakter od większości stawów w Dolinie Baryczy. Jego cechą charaktrystyczną są trzy piaszczyste wyspy (pryzmy) o wysokich i stromych brzegach, skąpo porośnięte roślinnością. Dzięki obecności na nich kilku lęgowych gatunków kolonijnych, Staw Rudy należy do najcenniejszych pod względem ornitologicznym miejsc w regionie.

Na wyspach znajduje się największa w Dolinie Baryczy kolonia śmieszek. W ostatnich latach gniazdowało tu do 4 tysięcy par. Od kilku lat razem ze śmieszkami lęgi wyprowadza do kilku par mewy czarnogłowej, dla której jest to jak dotąd jedyne miejsce rozrodu w Dolinie (i jedno z kilku na Śląsku). Pryzmy są również najważniejszym i najtrwalszym lęgowiskiem dla rybitwy rzecznej (ostatnio do 400 par). Nowym elementem zespołu lęgowych ptaków stawu (i całej Doliny Baryczy) jest mewa białogłowa, gnieżdżąca się w liczbie kilkunastu par. Ten agresywny gatunek stanowi pewne zagrożenie dla kolonijnych sąsiadów, ze względu na drapieżnictwo na młodych mniejszych mew i rybitw.

Pararsol ochronny kolonii na wyspach wykorzystują gatunki ptaków blaszkodziobych, również zakładające gniazda na wyspach. Lęgną się tu: gęgawa (kilkanaście par), krzyżówka, krakwa, czernica, głowienka i podgorzałka (kilka par).

Wysokie brzegi wysp podziurkowane są otworami norek brzegówek. Licząca niespełna 300 gniazd kolonia jest największym skupieniem tego gatunku w Dolinie Baryczy.

Zakrzaczenia na groblach zamieszkują m.in. dziwonia i remiz. W zadrzewieniach przy stawie od strony Rudy Żmigrodzkiej obserwowano dzięcioły zielonosiwe i zielone oraz dudka. We wsi jest czynne gniazdo bociana białego.

Staw Rudy jest miejscem koncentracji żerowiskowych wielu gatunków ptaków nurkujących. Notowano tu ponad tysiąc nurogęsi, 500 kormoranów, 200 perkozów dwuczunych. Regularnie zatrzymują się tu ogorzałki (do 24 osobników), bielaczki, szlachary oraz nury rdzawoszyje i czarnoszyje.

Spośród innych blaszkodziobych gęgawa tworzy tu koncentracje do 2 tysięcy ptaków. Gromadzą się również liczne stada krakw, cyraneczek, płaskonosów i świstunów, a także mniejsze grupki łabędzi krzykliwych i czarnodziobych.

Na wyspach i odsłoniętym dnie stawów obserwowano stada ponad 200 czapli białych i żurawi oraz zgrupowania ponad 40 bielików. Wśród ptaków siewkowych notowano po kilkaset czajek, siewek złotych i batalionów, po kilkadziesiąt biegusów zmiennych, brodźców śniadych i kwokaczy, po kilkanaście biegusów krzywodziobych i malutkich, rycyków i kulików wielkich. Z mniej licznych migrantów obserwowao tu siewnice, kuliki mniejsze, szlamniki, piaskowce i biegusy rdzawe. Koncentracje mew białogłowych osiągają 300 osobników; wśród nich regularnie przebywają mewy srebrzyste, a trafiają się również mewa żółtonoga i siodłata. Na stawie obserwowano stada ponad 100 mew małych oraz kilkudziesięciu rybitw czarnych i bialoskrzydłych. Regularnie notowana jest rybitwa wielkodzioba.

Spośród rzadszych gatunków na stawie Rudym obserwowano gęś krótkodziobą i małą, szczudłaka, szablodzioba i biegusa arktycznego. Stwierdzenie sterniczki jamajskiej z 2005 było trzecią obserwacją tego gatunku w Polsce.