Wokół Stawów Trześniówki

Ścieżka przyrodnicza Ruda Sułowska – wokół stawów Trześniówki – Ruda Sułowska.

Długość ścieżki - 5 km. Znakowana białym kwadratem z zielonym paskiem przekątnym. 8 przystanków bez tablic objaśniających.

Trasa ścieżki tworzy pętlę, która umożliwia powrót do punktu wyjścia we wsi Ruda Sułowska lub do parkingu przy Stawie Przydrożnym przy drodze Milicz – Żmigród (Z przystanku nr 4). Ruda Sułowska została założona w XVI w. przy zakładzie hutniczym przetwarzającym rude darniową wydobywaną w miejscu dawnych stawów. Dziś jest znana z siedziby PZB „Stawy Milickie” , z łowiska wędkarskiego oraz jako „bociania wioska” (10 gniazd bociana białego). Ścieżka przyrodnicza prowadzi groblami, które rozdzielają dawne duże stawy Żabiniec i Trześniówka (obecnie podzielone na mniejsze) oraz inne mniejsze akweny. Stawy są zarybiane co drugi rok, zatem zawsze część stawów wiosną jest pustych i zarasta drobną roślinnością namulną zanim zostanie napełniona wodą oraz zarybiona tzw. „lipcówką”, stwarzając przy tym dobre warunki dla rozwoju płazów, stąd w czerwcu stawy przepełnia kumkanie żab. Na ścieżce można zapoznać się z pracą rybaków, z typowymi elementami każdego stawu (groble, mnichy, rowy opaskowe), z różnymi gatunkami roślin, a zwłaszcza ptaków wodnych. Przystanki od 4 do 8 znajdują się na drodze polnej wiodącej skrajem omawianego kompleksu stawów, która graniczy od południa z ugorami, stopniowo zarastającymi lasem.

Przystanek 1. Wieś między stawami.

Ruda Sułowska została założona w XVI w. przy zakładzie hutniczym przetwarzającym rude darniową, wydobywaną w miejscach obecnych stawów. We wsi znajduje się największe skupisko gniazd bociana białego na Śląsku, zajętych gniazd przez ptaki (na dachach domów mieszkalnych, budynkach gospodarczych lub słupach) bywa zwykle 8-10. Bociany mają doskonałe warunki do żerowania na pobliskich łąkach i na obrzeżach stawów. Wieś jest położona miedzy stawami rybnymi o łącznej powierzchni ok. 800 ha, które znajdują się w obrębie Rezerwatu Ornitologicznego Stawy Milickie”. Ścieżka przyrodnicza prowadzi na południe wsi, gdzie zależnie od napełnienia wodą stawów, są idealne warunki do obserwacji ptaków. Do przystanku nr 2 dochodzimy dróżkami wiodącymi pomiędzy zabudowaniami.

Przystanek 2. Rozdroże wśród stawów.

 Z tego miejsca prowadzą dwie drogi, przy których rosną stare drzewa, najczęściej ok. 100 letnie dęby szypułkowe. Między nimi są stawy Trześniówki a na wschód od nich stawy Żabiniec Duży A, B i C. Wymienione dwie grupy stawów sa napełniane wodą zależnie od potrzeb gospodarki rybackiej co drugi rok. Każda z tych grup do końca lat 60-tych była jednym dużym stawem. Po ich podzieleniu na kilka mniejszych obecne groble tych mniejszych stawów porastają głownie brzozy w wieku 30-40 lat, miejscami młodsze. Pobocza obu dróg porastające trawami są systematycznie wykaszane, jednak tu i ówdzie pojawiają się różne inne gatunki roślin np. latem kwitną: cieciorka pstra, przytulia pospolita i czepna, bniec biały, a bliżej wody – krwawnica, szczaw lancelowaty, uczep i inne. Krajobraz ożywia duża kępa zadzrewień, skłądająca się głownie z olszy czarnej, z dębami szypułkowymi na obrzeżu. Kiedy Staw Żabiniec A jest od wczesnej wiosny zalany wodą, pojawiają się na nim zwykle gniazda perkoza dwuczubego w kolonii nawet do kilkunastu gniazd. Po stronie zachodniej naszej drogi położony jest staw o nazwie Płytki. W okresie lęgowym najliczniejsze są tu łyski, krzyżówki, głowienki i czernice oraz czasem perkozy dwuczube. Staw ten jest interesujący w okresie przelotów ptaków, kiedy zatrzymują się na nim różne gatunki, nieraz rzadkich ptaków. Późną jesienią i wczesną wiosną mogą się pojawić np. stada traczy nurogęsi, a nawet pojedyńcze bielaczki-gatunki północne.

Przystanek 3. Domek rybacki.

Służy rybakom do przechowywania sprzętu rybackiego oraz jako schron podczas odłowów ryb – kiedy nastają okresy chłodów. Na obrzeżu drogi niewiele znajdziemy gatunków roślin z powodu regularnego koszenia poboczy. W pobliżu domku rośnie okazały dąb szypułkowy o obwodzie 350 cm w wieku ok. 130 lat. Na północ od domku, przy brzegu wymienionego już stawu Płytki rosną krzewy: kalina koralowa (gatunek chroniony) i dzika różna. Przy jego brzegu, w szuwarach wywodzą lęgi trzciniak i trzcinniczki, natomiast na otwartym lustrze wody wymienione już wcześniej gatunki ptaków wodnych z tego miejsca jest najłatwiej obserwować.

Przystanek 4. Przepusty i mnichy.

W każdym stawie można wyróżnić: otwarte lustro wody, groble, mnichy, rowy opaskowe. W tym miejscu jest okazja, aby przyjrzeć się fragmentowi rowów i kanałów, których zadaniem jest doprowadzenie i odprowadzenie wody z każdego sztucznie zbudowanego zbiornika jakim jest staw.. System zastawek i przepustów pod drogami umożliwia odpowiednie, zależnie od potrzeb w hodowli ryb, gospodarowanie wodą. Bezpośredni nadzór nad tymi urządzeniami sprawują stawowi. Na obrzeżach takich cieków, przy skarpach dróg a także na lustrze wody dostrzec można wiele gatunków roślin. Są to np. pływające w zacisznych miejscach: rzęsa drobna i spirodela wielokorzeniowa, w wodzie rzęśl wiosenna, a na brzegach rowów – strzałka wodna, kościennica wodna, niezapominajka błotna, komonica błotna, szczaw tępolistny, uczep amerykański i krwawnica pospolita. Natomiast w miejscach suchszych na brzegu drogi rosną: jeżyna, przytulia pospolita, wilczomlecz sosnka, bylica pospolita, rajgras wyniosły, babka lancetowata, goździk kropkowany, brodawnik jesienny i trzcinnik piaskowy.

Przystanek 5. Śródleśne ugory.

 Ścieżka przyrodnicza prowadzi granica rezerwatu, po drodze polnej. Od południa znajdują się zwarte zadrzewienia w różnym wieku, wśród nich najwięcej jest brzozy i olszy a także osiki, gatunków lekkonasiennych, które w drodze sukcesji wtórnej wkraczają na pobliskie ugory, do niedawna będące w uprawie. Zaprzestano produkcji rolnej z powodu zbyt niskiej opłacalności na tych słabych gruntach. Jak można odczytać ze starych map jeszcze w XVIII w. znajdowały się na tym obszarze kolejne stawy rybne. Obecnie rosną tu różne gatunki roślin. Wiosną zakwitają: jastrzębiec kosmaczek, tasznik pospolity i krwawnik pospolity, w obniżeniach rzeżucha łąkowa i jaskier rozłogowy. Z traw rozponać wtedy łatwo kłosówkę wełnistą, tomkę wonną, a w obniżeniach wyczyńca łąkowego. Latem kwitnie wiele innych np. prosiecznik szorstki, zawciąg pospolity, wrotycz pospolity, bylica pospolita, ostrożeń pony (mylnie zwany ostem), dziurawiec pospolity, wilczomlecz sosnka, a jeszcze później – brodawnik jesienny, chaber frygijski (austriacki), lepnica rozdęta i miejscami bardzo liczne przymiotno kanadyjskie. Po stronie północnej drogi, przed stawami, widzimy miejscami zwarte pasy tarniny, pojedyńcze krzewy bzu czarnego i wierzby szarej. Zwróćmy uwagę, że od stawów oddziela nas podwyższony pas ziemi, pochodzącej z pogłębienia stawu Trześniówka i podzielenia jej na cztery mniejsze zbiorniki w końcu lat 60-tych XX w.

Przystanek 6. Śródpolne rowy.

Na tym odcinku nadal obserwujemy mozaikowate środowisko, złożone z fragmentów dawniej zagospodarowanych gruntów i zadrzewień z prawej (południowej strony) oraz wciąż słabo widocznych stawów z powodu podwyższonych grobli z lewej (od północy). Przez te ugory, miejscami wilgotne, wzdłuż skraju lasu prowadzi rów z wodą, przy którym oprócz pokrzywy latem widzimy wysokie rośliny, takie jak wiążówka błotna, trzcinnik piaskowy, mozga trzcinowata i sadziec kopiasty. Las składa się z 40-letniej sosny z domieszką brzozy brodawkowatej oraz czeremchy pospolitej. Na jego brzegu rosną: tarnina, głog i dzika grusza, a oplatają je pędy dzikiego chmielu. Tutaj także obserwujemy początek sukcesji lasu gatunków lekko nasiennych. Wiosną śpiewają tu na skraju zadrzewień trznadel, świergotek drzewny, a nad rowem potrzos, natomiast w samych zadrzewieniach- zięba, rudzik, pokrzewka czarnołbista i ogrodowa. W maju ze stawów usłyszeć można śpiew trzciniaka. Tutaj jeszcze rolnicy uprawiają owies, jęczmień, żyto, ziemniaki – dziś rzadki kąkol polny. Na ugorach możemy zobaczyć różne gatunki rośłin wymienione już wcześniej na przystanku nr 5, ponadto kwitnące w lecie: dziewannę pospolitą, wiesiołka dwuletniego, starca jakubka, a z baldaszkowatych – dzika marchew i kłobuczkę pospolitą.

Przystanek 7. Las sosnowy.

Taki las to przykład monokultury sosonowej w średnim wieku, który możemy ustalić licząc widoczne jeszcze okółki gałęzi (u starszych drzew niewyraźne). Sosna po jednej stronie drogi liczy ok. 40 lat, po drugiej ok. 32. Tylko pojedynczo występuje dąb szypułkowy, a z krzewów – nieliczne czeremcha amerykańska i pospolita (gatunek amerykański u nas bardzo dobrze się zaaklimatyzował). W runie leśnym występują: śmiałek i trzcinnik. Zwróćmy uwagę na istniejące mrowiska – bardzo pożądany składnik lasu sosnowego. Mimo niewielkiego obszaru tego lasu, dzięki gatunkom liściastym na jego obrzezu stwierdzono tu wiosną takie lęgowe ptaki jak: trzenadel, świergotek drzewny, zięba, pierwiosnek, sikorka czubatka, kowalik, kos, zaganiacz i pokrzewka czarnołbista. Na wschód od tego lasu także znajdują się łąki i grunty orne dziś nie uprawiane.

Przystanek 8. Stawy, groble i kanały.

Tu jeszcze raz możemy przekonać się jak często stawom towarzyszą różnej wielkości kanały.  Są tu bowiem rowy opaskowe, doprowadzalniki lub odprowadzalniki (nazywane tak zależnie od funkcji). Patrząc na stawy, po lewej widzimy Stawy Trześniówki, po prawej Żabieńce: są one napełniane wodą przemiennie – co drugi rok. Wiąże się to z etapem narybkowym w hodowli karpia na stawach: stawy wiosną bez wody, napełnia się na początku lata na tzw. lipcówkę – narybek karpia. Gdy stawy są kilka miesięcy suche ginie szereg pasożytów, a zwłaszcza drobnoustrojów chorobotwórczych, niebezpiecznych dla narybku karpiowego. Stawy rozdziela stara grobla, która wyróżnia się tym, że rosną na niej 70-letnie dęby, natomiast groble nowe porastają głownie brzozy w wieku ok. 30 lat, miejscami wiązy i wierzby. Na stawach bez wody bardzo szybko wyrosnąć mogą drobne rośliny jednoroczne: cibora bruntatna, namulnik wodny, sit dwudzielny, szarota leśna i ponikło igłowate. Natomiast przy rowach spotykamy np. takie rośliny jak czyściec błotny, sadziec konopiasty, kieliszek zaroślowy, psianka słodkogórz, kościenica wodna, uczep i rdesty. Późnym latem lustro wody pokrywa rzęsa drobna i spirodela wielokorzeniowa.

Od tego miejsca ścieżka prowadzi między stawami (do przystanku nr 2). Gdy będziemy zachowywać się spokojnie i cicho, zależnie od pory roku możemy zaobserwować różne gatunki ptaków. W kwietniu będą to łyski, krzyżówki i perkozy dwuczube, wybierające już miejsca lęgowe oraz stadka głowienek i czernic, będące jeszcze na przelotach. Natomiast w lipcu wszystkie wymienione gatunki już wodzą mlode w różnym wieku, zależnie od gatunku ptaka. Przez cały maj i czerwiec, na obrzeżu stawów, w gęstych szuwarach słychać śpiewy trzcinniczków i mniej licznych od nich rokitniczek oraz trzciniaków. Od kwietnia do lipca, przy odpowiedniej pogodzie usłyszeć można trelujący głos perkozka. W sierpniu wszystkie kaczki są w szacie letniej tj. po pierzeniu się kaczory upodabniają się do samic, stając się mniej więcej szarobrązowe z jaśniejszymi plamami zależnie od gatunku. Wtedy poszczególne gatunki ptaków wodnych są trudniejsze do rozpoznania. Natomiast w październiku i listopadzie ptaki wodne gromadzą się w stadka, przygotowując do odlotu. Prawie wszystkie kaczki są znów w upierzeniu godowym.

Od początku października na stawach rozpoczynają się odłowy ryb, po wcześniejszym spuszczeniu wody ze stawów. Latem oraz jesienią na stawach pozbawionych wody pojawić się mogą ptaki żerujące na błotach, takie jak czajki, bekasy, brodźce, biegusy lub siweczki, jednak najłatwiej je zauważyć na stawach świeżo opuszczonych, gdy brak jest roślinności. W różnych miejscach, przy trzcinach dostrzec można pojedyncze czaple siwe, czasem grupki kormoranów, a w powietrzu mewy śmieszki.

tekst: Maciej Kowalski